Z dziećmi o ich prawach – czytanie Konwencji o Prawach Dziecka
Propozycja lekcji języka polskiego w gimnazjum (2x45 minut)


W roku 2012, który został ustanowiony Rokiem Janusza Korczaka, wiele projektów, konkursów, wystaw związanych było ze Starym Doktorem – osobą, która kojarzy się z obroną praw dziecka. O tym, czego uczył Korczak, nie wolno zapomnieć tylko dlatego, że w bieżącym roku obchodzimy inne ważne rocznice. Temat praw dziecka jest i będzie wciąż zagadnieniem aktualnym.

Poznanie praw i obowiązków dzieci i młodzieży jest celem wychowawczym szkół, wynikającym z realizowanych przez placówki programów wychowawczych. Zagadnienie to wpisane jest też w programy nauczania wiedzy o społeczeństwie. Jestem przekonana, że dzięki zaproponowanym przeze mnie lekcjom – polegającym na dyskusji i wyszukiwaniu informacji o prawach dziecka (zwłaszcza w nowoczesnych źródłach wiedzy), a także na czytaniu ze zrozumieniem Konwencji o Prawach Dziecka – uczniowie – zgodnie z aktualnymi tendencjami do zastępowania encyklopedyzmu kreatywnością – zdobędą dodatkową wiedzę na temat swoich praw. Celem lekcji nie jest bynajmniej przytłoczenie ucznia długim i skomplikowanym tekstem Konwencji; chodzi raczej o oswojenie z dokumentem, pokazanie, że nie jest on dostępny jedynie politykom czy prawnikom. Uczeń musi wiedzieć, że istnieje droga, którą można wybrać w przypadku potrzeby walki o respektowanie należnej mu godności. Zdaje się, że ten sposób realizacji tematu gwarantuje większy sukces niż sposób polegający na zapamiętaniu treści paragrafów.

Lekcje można przeprowadzić w dowolnym dniu (np. w okolicach 10 grudnia, kiedy to obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Dziecka). Ważniejsze jest budowanie w uczniach przekonania, że ich prawo do jak najlepszych „warunków życia i rozwoju”[1] nie jest przywilejem odnoszącym się do konkretnego roku, miesiąca i dnia.

 

TEMAT: Dzieci i młodzież – osoby chronione w sposób wyjątkowy

Informacje o lekcji: do pracy z tekstem Konwencji o Prawach Dziecka potrzebny jest dostęp do komputera (przy jednym komputerze – w miarę możliwości – powinny znajdować się dwie osoby).

Cele: uczeń zdobywa wiadomości na temat Janusza Korczaka, porządkuje informacje na temat tego, w jaki sposób może walczyć o swoje prawa, doskonali umiejętność wyszukiwania informacji w nowoczesnych źródłach wiedzy, uczy się czytać ze zrozumieniem i formułować wnioski, ćwiczy posługiwanie się komputerowymi katalogami bibliotek.

Metody nauczania i formy pracy: wykład, pogadanka, wyszukiwanie informacji, czytanie ze zrozumieniem. Praca zbiorowa i w parach.

Środki dydaktyczne: komputery z dostępem do Internetu i edytorem tekstu.

Przebieg lekcji:

1. Warto w kilku słowach przypomnieć uczniom, kim był Janusz Korczak i dlaczego jego nazwisko kojarzymy z obroną praw dziecka.

2. Uczniowie swobodnie wypowiadają się na temat swoich praw i obowiązków.

• Czy uważają, że praw i obowiązków jest tak samo wiele? Czy jednych jest więcej, drugich mniej?

• Czy uważają, że mają duże szanse, by walczyć o swoje prawa?

• Czy uważają, że w ich szkole doszło do złamania przysługujących im praw?

• Jakie kroki podjęli, by walczyć o swoje prawa?

• Jakie skutki przyniosły te działania?

• Jak oceniają działanie rzecznika praw ucznia w swojej szkole?

3. Uczniowie w Internecie wyszukują informacje o dokumentach regulujących przepisy w zakresie praw dziecka – wymieniają tytuły dokumentów oraz strony internetowe, na których są one umieszczone. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi i uzupełnia je.[2]

4. Uczniowie – przy pomocy nauczyciela – wymieniają osoby i instytucje, do których mogą się zwrócić w przypadku naruszenia ich praw (w szkole, w domu, w mieście, w kraju). Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi i uzupełnia je.

5. Uczniowie przeszukują stronę internetową szkoły, by sprawdzić, czy zawiera ona informacje o rzeczniku praw ucznia (o jego funkcji, o sposobach skontaktowania się z nim). Zadaniem nauczyciela jest wyjaśnienie, jak zadbać o dyskrecję w komunikowaniu się z rzecznikiem.

6. Uczniowie znajdują w Internecie jednolity tekst Konwencji o Prawach Dziecka; nauczyciel upewnia się, czy znaleziony dokument jest przytoczony w całości.

7. Uczniowie przystępują do lektury elektronicznej wersji Konwencji i w parach odpowiadają na umieszczone w dokumencie tekstowym pytania (poniżej zaproponowałam test czytania ze zrozumieniem, który można modyfikować, wykorzystać go w całości lub w części).

 

L.p.

Pytanie

Odpowiedź

Punkty

1.

Na podstawie Wikipedii odpowiedz na pytanie, co to jest ‘preambuła’.

a. Preambuła to wstęp do aktu prawnego tylko niższego rzędu.

b. Preambuła to wstęp do aktu prawnego z czasów PRL.

c. Preambuła to zwykle wstęp do ważnego aktu prawnego.

d. Preambuła to wstęp do aktów napisanych w języku polskim.

c

1

2.

Dokończ zdanie, posługując się odpowiednim dla czytanego dokumentu znaczeniem słowa ‘konwencja’.

Konwencja to...

Przykładowa odpowiedź:

Konwencja jest to umowa międzynarodowa.

1

3.

W preambule do Konwencji o Prawach Dziecka dominuje imiesłów:

a. Przymiotnikowy czynny.

b. Przymiotnikowy bierny.

c. Przysłówkowy uprzedni.

d. Przysłówkowy współczesny.

d

1

4.

Które z poniższych zdań jest prawdziwe, a które fałszywe (art. 7)? Zaznacz prawidłową odpowiedź (P – Prawda, F – Fałsz).

a. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do otrzymania imienia (P/F).

b. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do posiadania aktu urodzenia (P/F).

c. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do poznania swoich rodziców (P/F).

d. W wyjątkowej sytuacji dziecko może nie mieć prawa do pozostania pod opieką rodziców (P/F).

a – Fałsz

b – Fałsz

c – Prawda

d – Prawda

4

5.

Wskaż po jednym synonimie poniżej wymienionych słów użytych w art. 16: arbitralny, ingerencja, honor, reputacja.

Przykładowe odpowiedzi:

arbitralny – bezwzględny;

ingerencja – angażowanie się/wtrącanie się;

honor – godność/cześć;

reputacja – opinia.

4

6.

Który rodzic jest ważniejszy w świetle Konwencji o Prawach Dziecka (art. 18)?

Matka i ojciec są tak samo ważni.

1

7.

Jakie warunki musi spełnić zastępcze środowisko, by respektowane były prawa dziecka (art. 20)? Nie cytuj!

Przykładowa odpowiedź:

Dziecko powinno być wychowywane tak, jak do tej pory i czuć, że jest związane ze swoim narodem; powinno posługiwać się tym samym językiem, funkcjonować w tej samej kulturze, mieć możliwość praktykowania swojej religii.

1

8.

Która litera art. 21 mówi o tym, że adopcja krajowa jest lepsza dla dziecka niż adopcja zagraniczna?

b

1

9.

Na podstawie np. 23 ustęp 3 wymień dwa cele wszechstronnej pomocy osobom niepełnosprawnym.

(1) Integracja ze społeczeństwem; (2) osobisty rozwój (np. kulturowy i duchowy).

2

10.

Przeredaguj art. 24 ustęp 2 litera d Konwencji, by nie było tam błędu językowego.

Przykładowa odpowiedź:

„zapewnienia matkom właściwej opieki zdrowotnej zarówno w okresie przed urodzeniem dziecka, jak i po jego urodzeniu”.

1

11.

Czy zgodnie z prawem na studia dzienne musi dostać się każdy człowiek, który zdał egzamin dojrzałości (art. 28)? Odpowiedz „tak” lub „nie” i podaj cytat potwierdzający odpowiedź.

Nie: „za pomocą wszelkich właściwych środków uczynią szkolnictwo wyższe dostępnym dla wszystkich na zasadzie zdolności”.

2

12.

Wskaż cytat (art. 28), z którego wynika, że musisz chodzić do szkoły.

Uwaga! To pytanie dotyczy uczniów gimnazjum.

„(...) uczynią nauczanie podstawowe obowiązkowym i bezpłatnym dla wszystkich”.

1

13.

„Państwa-Strony są zgodne, że nauka dziecka będzie ukierunkowana na rozwijanie w dziecku szacunku dla jego rodziców, jego tożsamości kulturowej, języka i wartości, dla wartości narodowych kraju, w którym mieszka dziecko, kraju, z którego dziecko pochodzi, jak i dla innych kultur” (art. 29)

Podaj przykład książki, która nauczyła cię szacunku dla jednej z podanych wartości. Wskaż, o którą wartość chodzi.

Przykładowa odpowiedź: Małgorzata Musierowicz, Kwiat kalafiora – szacunek dla rodziców.

2

14.

W jakim słowniku poszukałbyś znaczenia słowa ‘etniczny’ (art. 29 ustęp 1 litera d)?

W Słowniku języka polskiego

1

15.

Przeczytaj uważnie „Zastrzeżenia” znajdujące się na końcu Konwencji o Prawach Dziecka i znajdź odpowiedź na pytanie, czy w wyjątkowych sytuacjach chłopcy w twoim wieku mogliby brać udział w działaniach zbrojnych. Napisz, ile masz lat.

Uwaga, odpowiedź zależy od tego, z kim przeprowadzamy test. Z art. 38 (do którego w „Zastrzeżeniach” znajduje się odwołanie) wynika, że w działaniach zbrojnych nie mogą uczestniczyć osoby, które nie osiągnęły wieku 15 lat.

2

16.

Znajdź w katalogu komputerowym Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (http://www2.oss.wroc.pl/) trzy książki o prawach dziecka (autor, tytuł).

Przykładowe książki:

1) Dziecko i jego środowisko: prawa dziecka – dziecko krzywdzone, pod red. Andrzeja Steciwko i Iwony Pirogowicz;

2) Janusz Korczak, Jak kochać dziecko;

3) Ewa Jarosz, Międzynarodowe standardy przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci.

3

17.

Sprawdź, czy w bibliotece (tu należy wskazać najbliższą bibliotekę ze skomputeryzowanym katalogiem) książka (tu należy wpisać autora i tytuł dowolnej książki o prawach dziecka znajdującej się we wskazanej bibliotece) jest aktualnie wypożyczona, czy dostępna.

Uwaga, odpowiedź ustala nauczyciel w dniu przeprowadzania lekcji.

1

Test rozwiązali:

.../29p.

 

8. Uczniowie wysyłają odpowiedzi na adres e-mail wskazany przez nauczyciela.

9. Wybrane osoby – wyznaczone przez nauczyciela bądź zgłaszające się – czytają odpowiedzi, uzasadniają je (np. poprzez wskazanie fragmentu tekstu, na podstawie którego jej udzielili).

10. Uczniowie (na podstawie dokumentu bądź w oparciu o własne przemyślenia) wskazują przykład prawa, które stanowi dowód na to, że dziecko podlega szczególnej ochronie. W podsumowaniu powinna znaleźć się ważna refleksja, że niepełnoletność nie oznacza jedynie zakazu wykonywania czynności dostępnych osobom dorosłym. Dzieci mają nie tylko takie samo prawo do życia i godności, jak osoby dorosłe, ale są w dodatku chronione w sposób wyjątkowy, ograniczenia zaś służą jedynie dobru młodych ludzi. O tym pamiętać muszą i dzieci, i obrońcy ich praw – nie tylko 10 grudnia, kiedy to obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Dziecka, ale przez cały czas.

 

POMYSŁ NA PROJEKT EDUKACYJNY

Konwencja o Prawach Dziecka może być inspiracją do przeprowadzenia projektu edukacyjnego, zwłaszcza w gimnazjum, gdzie warunkiem ukończenia szkoły jest właśnie udział w projekcie. Proponowany temat wyklucza – moim zdaniem – możliwość plagiatu, korzystania z cudzego dorobku. Uczniowie samodzielnie osiągają sukcesy edukacyjne – zdobywają wiedzę na temat swoich praw, uczą się pracować w grupie, zdobywać, porządkować i przetrwać informacje.

 

 

Harmonogram

Przykładowe działania

1.

Uczniowie wybierają najciekawszy – ich zdaniem – artykuł Konwencji o Prawach Dziecka.

Uczniowie koncentrują się art. na art. 32 Konwencji (dot. Wyzysku ekonomicznego, wykonywania pracy przez osoby nieletnie).

2.

Uczniowie wybierają sposób opracowania tematu.

Uczniowie podejmują decyzję o wykonaniu komiksu (ale też mogłaby być to wystawa, film, sztuka teatralna czy numer specjalny gazetki).

Tematem dzieła jest ukazanie przestępstwa związanego z wyzyskiem ekonomicznym i ukaranie przestępcy.

3.

Uczniowie sporządzają szczegółowy harmonogram pracy i dzielą się zadaniami.

Uczniowie ustalają terminarz prac, wybierają rysowników, autorów tekstów, redaktorów technicznych, dziennikarzy, osoby odpowiedzialne za zebranie informacji, sekretarza projektu itd.

4.

Uczniowie zdobywają wiedzę na temat interesującego ich zagadnienia (tradycyjne i nowoczesne źródła wiedzy, wywiady).

Uczniowie zdobywają informacje m.in. na temat minimalnego wieku, w jakim można podjąć pracę (Internet, czasopisma, książki). Mogą zwrócić się do Państwowej Inspekcji Pracy czy policji z prośbą o informacje na temat kar, jakie grożą osobom wykorzystującym do pracy osoby nieletnie. Sporządzają notatki na temat przestępstw.

5.

Uczniowie opracowują zebrane materiały.

Uczniowie – dzieląc się zadaniami – opracowują dzieło.

6.

Uczniowie podsumowują projekt, prezentują zdobytą wiedzę.

Uczniowie prezentują wyniki swojej pracy (np. umieszczają plakaty z komiksami w mieście, publikują komiks w prasie, rozdają go rodzicom na wywiadówce, umieszczają – jako ulotki – w ważnych instytucjach związanych z rynkiem pracy i in.).

 

_______________
dr Marzena Tyl
Gimnazjum nr 1 im. Książąt Oleśnickich
w Oleśnicy



[1] Art. 6, ustęp 2 Konwencji o Prawach Dziecka (http://www.brpd.gov.pl/detail.php?recid=53).
[2]
Zob. „akty prawne” w zakładce „prawa dziecka” na stronie internetowej Rzecznika Praw Dziecka (http://www.brpd.gov.pl/index.php).